DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ TERİMLER SÖZLÜĞÜ

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ TERİMLER SÖZLÜĞÜ

A

Abdest: Müslümanların, namaz kılmak, Kâbe’yi tavaf etmek, Kur’an okumak için suyla yapmış olduğu temizlik türüdür.

Adak(Nezir): Müslümanların, herhangi bir işinin iyi bir şekilde sonuçlanması durumunda fazladan yapmış oldukları ibadetlerdir.

Akâid: İslam Dini’nde neye nasıl inanılması gerektiğini ele alan ilim dalıdır.

Âkil olmak: Farz olan ibadetleri yapabilmek için gerekli olan akıl seviyesine ulaşmaktır.

Âyet: Kur’an-ı Kerîm’in 6666 kısmından her biridir.

B

Bâliğ olmak:  Ergenlik çağına erişmiş olmak. Bu sınır erkeklerde en son 15 yaş, kızlarda en son 12 yaştır.

Basîr: Allah’ın sınırsız görmesini ifade eden subûtî sıfattır.

Bekâ: Allah’ın varlığının son bulmayacağını ifade eden zâtî sıfattır.

Bi’set: Peygamber Efendimiz(Sallallahü Aleyhi ve Sellem)’in peygamberlikle görevlendirilmesi.

Boykot Dönemi: Müslümanların, Mekkeli müşrikler tarafından ağır şekilde baskı altında tutulduğu, Hicret’ten önceki iki yıllık dönemdir.

C

Cihâd: Müslümanların, mallarıyla, canlarıyla ve bilgileriyle Allah uğruna mücadele vermesidir.

Cüz: Kur’ân-ı Kerîm’in her yirmi sayfalık parçasına verilen isimdir.Kur’ân-ı Kerîm’de 30 cüz bulunmaktadır.

D

Din: Allah tarafından peygamberler aracılığıyla insanlara ve toplumlara gönderilen inanç kuralları bütünüdür.

Diyanet:  Kelime anlamı “din işleri”dir. Genel anlamda “insanı ve toplumu düzenleyen inanç sistemleri” anlamında kullanılmaktadır.

E

Efâl-i Mükellefîn: Bir insanın, İslâm’ın gereklerini yerine getirirken uyması gereken kurallar ve sakınması gereken yasaklar bütünüdür. Kısacası bir Müslüman’ın sorumluluklarıdır.

Emanet: Peygamberlerin tamamının “güvenilir” olduğunu ifade eden kavramdır.

F

Fakih: Fıkıh ilminde uzman olan âlimlere verilen isimdir.

Farz: Her Müslüman’ın mutlaka uyması gereken emirlerdir.

Farz-ı Ayn: Her Müslüman’ın bireysel olarak yapması gereken sorumluluklardır. Beş vakit namaz ve oruç gibi…

Farz-ı Kifâye: Bazı Müslümanların yapması durumunda diğerlerinin üzerinden düşen sorumluluklardır. Cenaze namazı kılmak ve selam almak gibi…

Fetânet: Peygamberlerin çok üstün kavrayışlı insanlar olduğunu ifade eden sıfattır.

Fıkıh: İslâm Dini’nde hangi durumlarda nasıl davranmak gerektiğini ortaya koyan ilim dalıdır. Mesela namazın hangi hallerde bozulacağını veya abdesti bozan durumların ne olduğunu Fıkıh ortaya koyar. Fıkıh âlimlerine de Fakih denir.

G

Gayr-i Müekked Sünnet: Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in bazen yapıp bazen terk ettiği davranışlardır. Nafile oruç tutmak bu türden bir sünnettir.

Gusül: Müslümanların, eşleriyle cinsî münasebetten sonra veya rüyalanmaları sonucunda bütün bedenini suyla temizledikleri abdest türüdür.

H

Hac: Müslümanların, Zilhicce ayında Mekke’deki Mescid-i Haram’ı ziyaret etmesi, tavaf etmesi ve Arafat ve Mina’da bulunmasını içeren bedenî ve mâlî bir ibâdettir.

Hadesten Tahâret: Namazın dışındaki farzlardan biridir. Namaza durmadan önce namaz abdest almaktır.

Hadîs: Peygamber Efendimiz (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)’in sözlerini nakleden ilim dalıdır.

Haram: Müslümanlar tarafından yapılaması, yenilip içilmesi, kullanılması, aracı olunması, alınıp satılması kesinlikle yasak olan şeylerdir. İçki, kumar, faiz, zina ve cana kıymak haramlardan bazılarıdır.

Hatim: Kur’an-ı Kerîm’in baştan sona bir defa okunmasıdir.

Hayat: Allah’ın subûtî sıfalarından biridir. Allah’ın her zaman diri ve hayat sahibi olduğunu ifade eder.

Helal: Müslümanlar tarafından yapılmasında sakınca olmayan işlerdir

Hicret: Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ve bir grup Müslümanın müşriklerin baskısından kurtulmak için Mekke’den Medine’ye göç etmesidir.

Hizb: Kur’an-ı Kerim’in her beş sayfalık bölümüne verilen isimdir.

İ

İfrad Haccı: Umresiz yapılan hac demektir. Hacı adayı ihrama girerken sadece hacca niyet eder ve sadece hac vazifelerini yerine getirir. İfrad haccı yapanlara kurban kesmek vacip değildir.

İftitah Tekbiri: Namaza başlarken “Allahu Ekber” demektir. Namazın içinden olan farzlardandır.

İhram: Hac ve umreye niyetlenen bir Müslüman’ın diğer zamanlarda helal olan bazı fiil ve davranışları belli bir süreliğine terk etmesidir. 

İhlas: Herhangi bir işi veya ibadeti sadece Allah’ın rızasını gözeterek yapmaktır.

İhsan: Herhangi bir ibadeti Allah’ı görüyor gibi yapma bilincidir.

İlim: Allah’ın subûtî sıfatlarından biridir. Allah’ın sonsuz derecede ve eksiksiz bilmesini ifade eden sıfattır.

İman: Allah’ın emir ve yasaklarını dil ile duyurmak, kalp ile de onaylamaktır.

İsmet: Peygamberlerin günahsızlığını ifade eden sıfattır.

İstikbâl-i Kıble: Namaz kılarken Mekke’deki Mescid-i Haram’a yönelmektir.

İstinşak: Abdest alırken burna su çekmektir.

K

Kâde-i Ahire: Namazlardaki son oturuştur. Burada Tahiyyat Duası’nı okuyacak kadar oturmak namazın farzlarındandır.

Kader: Allah’ın her türlü olayı sonsuz ilmiyle bilmesidir.

Kaza: Allah’ın bilgisinde olan herhangi bir durumun gerçekleşmesidir.

Kelâm İlmi: Dindeki emir ve yasakların aklî delillerle ortaya konulmasını konu edinen İslâmî ilim dalıdır.

Kelâm: Allah’ın subûtî sıfatlarındandır. Allah’ın konuşmasını ifade eder.

Kıdem: Allah’ın varlığının öncesinin ve sonrasının olmadığını ifade eden zâtî bir sıfattır.

Kıraat: Namazda (Fatiha Sûresi haricinde) en az üç ayet okunması şeklinde uygulanan ve namazın içinden olan farzlardandır.

Kıran Haccı: Umre ve haccı bir ihramda yapmaktır. Hacı adayı ihrama girerken hem hac hem de umre için niyet eder. Kıran haccında kurban kesmek vaciptir.

Kıtâl: Müslümanların, Allah yolunda   düşman saldırısı karşısında kendilerini savunmasıdır.

Kıyam bi nefsihî: Allah’ın, var olmak için başka bir şeye ihtiyacının olmamasını ve varlığının kendinden olmasını ifade eden zâtî sıfatlardır.

Kıyam: Namazda ayakta durarak namaz kılmalarıdır. Namazın içinden olan farzlardandır.

Kurban: Maddi imkana sahip olan Müslümanların, yılda bir kere (zilhicce ayında) koyun, keçi, dana ve deve cinsinden herhangi bir hayvanı kesmek şeklinde gerçekleştirdiği mâlî bir ibadettir.

M

Mazmaza: Abdest sırasında ağzı çalkalamaktır.

Meğazi: Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ‘in savaş ve gazâlarını anlatan kitaplardır.

Mekruh: Dinimizde yapılması hoş karşılanmayan söz ve davranışlardır. Kötü söz söylemek, insanlara kaba davranmak, çevreyi kirletmek mekruh davranışlara örnektir.

Mezheb: Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in söz ve davranışlarını farklı şekillerde değerlendirip nakleden farklı dinî ekollerdir.

Muhaddis: Hadis ilminde uzman olan âlimlere verilen isimdir.

Muhâlefetün lil havâdis: Allah’ın, yaratılmış olan hiçbir şeye benzememesini ifade eden zâtî sıfattır.

Mübah: Yapılıp yapılmaması kulların kendi iradesine bırakılan davranışlardır. Mübahlar, güzel bir niyet ile ibadet yerine geçebilir. Uyumak, konuşmak, dinlenmek, yemek yemek gibi durumlar temel mübahlardır.

Müekked Sünnet: Peygamber Efendimiz (Sallalahu Aleyhi ve Sellem)’in hayatında hiç terk etmediği sünnetlerdir. Sabah namazının sünneti bu türdendir.

Müfessir: Tefsir ilmiyle uğraşan âlimlere verilen isimdir.

Müstebap(mendup): Yapılması sevap olan fakat yapılamaması günah olmayan davranışlardır. Sadaka vermek, insanlara güler yüz ve tatlı dilli davranmak bu türden davranışlardır.

N

Namaz: İslâm Dini’nin en önemli ibadetidir. Vakit namazları, Cuma namazı, bayram namazı, cenaze namazı ve nafile namazlar gibi türleri vardır.

Necâsetten Tahâret: Namaza başlamadan önce namaz kılınacak mekânın ve elbiselerin pisliklerde arındırılmasıdır.

Nezir(Adak): Müslümanların, herhangi bir işinin iyi bir şekilde sonuçlanması durumunda fazladan yapmış oldukları ibadetlerdir.

Nisap Miktarı: Zekat verebilmek için kişinin mülkünde bulunması gereken en az (asgarî) miktardır. Zekat için nisap miktarı “seksen gram altın”dır.

Niyet: Herhangi bir davranış veya ibadete başlamadan önce o işin hangi düşünceyle yapıldığını kalpten geçirmektir.

Nübüvvet: Herhangi bir peygamberin Nebî olma durumudur. Nebî; kendisine kitap gönderilmeyen peygamberlere verilen isimdir.

O

Oruç: Müslümanların, Ramazan Ayı boyunca her gün yeme, içme, cinsel ilişki ve kötü söz söylemek gibi davranışları sahur vaktinden iftar vaktine kadar terk etmesini gerektiren ibadettir.

R

Risâlet: Kendisine kitap verilen bir peygamberin, peygamberlik görevinin adıdır.

Rükû: Namazda elleri dize dayayarak bel ve başla beraber öne eğilmek ve üç defa “Sübhâne Rabbiyel Azîm” demektir.

S

Sa’y: Kâbe’nin yakınında bulunan Safâ ve Merve tepeleri arasında gidip gelmektir.

 Sehiv Secdesi: Namazdaki farzlardan birinin geciktirilmesi veya vaciplerden birinin geciktirilmesi-terk edilmesi durumunda namazın sonunda yapılan secdedir. Sehiv secdesi son oturuşta sadece sağa veya her iki tarafa birden selam verip tekrar secde etmek şeklinde gerçekleşir. Namaza kalındığı yerden devam edilir.

Semi’:  Allah’ın sonsuz ve kusursuz işitmesini ifade eden subûtî sıfattır.

Setr-i Avret: Namazda erkeklerin en az diz kapakları ile göbekleri arasını, kadınların ise el, yüz ve ayakları haricinde bütün bedenini örtmesidir.Setr- Avret namazın dışından olan farzlarındandır.

Sıdk: Peygamberlerin, Allah’ın emir ve yasaklarına sadık ve sonuna kadar bağlı olduğunu ifade eden sıfattır.

Siyer: Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in hayatının anlatıldığı kitaplardır.

Subûtî Sıfatlar: Hem Allah’ta hem de insanlarda  bulunan sıfatlardır. Fakat Allah’taki sıfatlar sonsuz ve kusursuz, insanlardaki sıfatlar ise sonlu ve sınırlıdır. Meselâ Allah’ta ‘hayat’ sıfatı vardır, insanlarda da vardır. Fakat insan hayatı sınırlı ve sonludur.Allah ise sonsuz hayat sahibidir.

Sûre: Kur’an-ı Kerîm’in 114 parçasından her birine verilen isimdir. Sûrelerin uzunlukları birbirinden farklıdır. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresi ‘Bakara Sûresi(286 ayet)’, en kısa sûresi ‘Kevser Sûresi(3 âyet)’dir. İlk sûresi ‘Fâtihâ Sûresi’, son sûresi ise ‘Nas Sûresi’dir.

Sücûd(secdeler): Namazda başın, ellerin(kadınlarda dirsekler ve ellerin), dizlerin ve ayakların yere temas eder vaziyette üç defa ‘Subhâne Rabbiyel A’lâ’ demektir. Sücûd, namazın içinden olan farzlardandır.

Sünnet: Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in söz ve davranışlarıdır.

T

Tahrîmen Mehruh: Harama daha yakın olan mekruh türüdür. Sigara içmek bu türden bir mekruhtur.

Tavaf: Kâbe’nin etrafında kurallarına uygun olmak üzere yedi defa dolaşmaktır.

Tahâret: İslâm Dini’nde her türlü ibadet ve davranış için yapılan birtakım temizliklerin genel adıdır. Abdest almak, dişleri fırçalamak, vücuttaki bazı bölgelerin tüylerden arındırmak taharetin birkaç türüne örnektir.

Tecvid: Kur’an-ı Kerim’i, harflerin çıkış yerlerine dikkat ederek okumaktır.

Tebliğ: Peygamberlerin beş büyük sıfatından biridir. Peygamberlerin, Allah’ın dinini insanlara eksiksiz bir şekilde iletmesini ifade eden sıfattır.

Tefsîr: Kur’ân-ı Kerîm’deki ayetlerin nerede ve ne zaman gönderildiğini, hangi duruma işaret ettiğini, nasıl anlaşılması gerektiğini araştıran ilim dalıdır. Tefsir âlimlerine ‘müfessir’ denir.

Tekbir: Namaza başlarken, namazda bir rükünden diğerine geçerken(meselâ secdeden oturuşa geçerken), kurban keserken ve birtakım ibadetleri yerine getirirken “Allahu Ekber (Allah en büyüktür)” demektir.

Telbiye: Hacıların ihramlı olarak ve yüksek sesle “lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk. İnnel’hamde , ven ni’mete, leke ve’l mülk. Lâ şerîke lek.” demeleridir.

Temettü Haccı: Haccı ve umreyi iki farklı ihrama girerek yapmaktır. Hacı adayı önce ihrama girerek umre vazifesini yapar, ardından ihramdan çıkar. Günü gelince yeniden ihrama girerek hac vazifesini yerine getirir. Temettü haccında kurban kesmek vaciptir.

Tenzîhen Mekruh: Helale daha yakın olan mekruh türüdür.

Teslis: Hıristiyanlıkta, “baba, oğul ve kutsal ruh” olarak özetlenen üçleme inancıdır.

Tevâzu: Kişinin, herhangi bir başarıdan ve üstünlükten dolayı kendini öne çıkarmaması, kendini başarının tek adresi olarak görmemesi ve her başarısının ardında Allah’ın ihsanını görmesidir. Alçakgönüllülük ve mahviyet olarak da bilinir.

Tevekkül: Kulun, herhangi bir işin hayr ile  sonuçlanması için elinden geleni yaptıktan sonra gerisini Allah’a bırakması, yani başarı ve muvaffakiyeti Allah’tan beklemesidir.

Tevhid: Allah’ın varlığına ve birliğine iman etmek demektir.

Teyemmüm: Suyun bulunmadığı, bulunsa bile abdest almak için yeterli olmadığı,  yeterli olsa bile kullanılmasının sağlığa zararlı olduğu durumlarda ve suyun çok uzakta olması gibi mecburiyet durumlarında  elleri toprağa sürüp yüzü meshetmek, tekrar toprağa sürüp kolları meshetmek şeklinde yapılan temizlik şeklidir. Teyemmüm, Nisâ Sûresi’nin 43. ayetinde farz kılınmıştır.

Tilavet: Kur’an-ı Kerîm’i Arapçasından tecvid kurallarına uyarak okumaktır.

Tilâvet Secdesi: Kur’an-ı Kerîm’de “secde ayetleri” nin geçtiği yerleri okuyunca şükür secdesi yapmaktır. Kur’an-ı Kerîm’de on dört ayrı yerde tilâvet secdesi vardır.

V

Vacip: Farz kadar kesin olmayan fakat sünnetlerden de kuvvetli olan emir ve yasaklardır.

Vahdâniyet: Allah’ın zâtî sıfatlarından birisidir. Allah’ın bir, benzersiz, ortaksız ve tek olduğunu ifade eder.

Vahiy: Allah’ın, melekler veya sadık rüyalar aracılığıyla emir ve yasakları peygamberlerin kalbine ilham etmesidir.

Vakfe: Hacda Arafat ve Müzdelife denilen yerlerde belirli zamanlarda bir süre kalmaktır. Arafat vakfesi farz, Müzdelife vakfesi vaciptir.

Vakit: Namazın dışından olan farzlardan biridir. Herhangi bir namazı kılabilmek için o  namazın vaktinin girmiş olması şarttır. Meselâ akşam namazının kılınabilmesi için güneşin batmış olması gerekir.

Vücûd: Allah’ın zâtî sıfatlarından biridir. Allah’ın zorunlu varlık olduğunu ifade eder.

Z

Zâtî Sıfatlar: Sadece Allah’a ait olan sıfatlardır. Hiçbir varlık, bu sıfatlara sahip değildir ve olamaz.

Zekat: Müslümanların, yılda bir defa mallarının kırkta birini ihtiyaç sahiplerine vermesi şeklinde gerçekleşen mâlî ibadettir.